میرزا رضی زنوزی
آیت الله میرزا رضی زنوزی (۱۳۷۴-۱۲۹۴ ق)، از مدرسان و مراجع بزرگ شیعه در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان آخوند خراسانی و فاضل شربیانی بود. این فقیه وارسته در تبریز در ساماندهی حوزه‌های علمیه نقش مؤثری داشت و شاگردانی چون میرزا علی علیاری و علی احمدی میانجی را تربیت نمود.
| نام کامل | میرزا رضی زنوزی |
| زادروز | ۱۲۹۴ قمری |
| زادگاه | تبریز |
| وفات | ۱۳۷۴ قمری |
| مدفن | قم، حرم حضرت معصومه |
| اساتید |
محمد فاضل شربیانی، آخوند خراسانی، سید محمدکاظم یزدی، شیخ الشریعه اصفهانی،... |
| شاگردان |
میرزا علی غروی علیاری، علی احمدی میانجی، میرزا محسن کوچه باغی،... |
| آثار |
کتاب قضا و شهادات، حاشیه وسیلةالنجاه، تعلیقه بر كفایةالاصول، حاشیه عروةالوثقی، رساله‌ای در اثبات توحید،... |
محتویات
ولادت
میرزا رضی زنوزی، در ۱۴ ذی القعده ۱۲۹۴ ق. در یکی از خاندان های اهل علم، در تبریز تولد یافت. پدرش آیت الله میرزا محمدحسن زنوزی (م، ۱۳۱۰ ق) از فقیهان عصر خویش و از شاگردان شیخ مرتضی انصاری و محمدفاضل ایروانی بود. او صاحب آثاری چون: کتاب حج، مباحث الفاظ، اصل البرائه و الماتین در امامت می باشد.
تحصیل و استادان
میرزا رضی زنوزی قرآن کریم، ادبیات فارسی و عربی را در منزل خود خواند و در حدود پانزده سالگی به مدرسه علوم دینی «حاج صفرعلی» راه یافت. ادبیات عرب، معانی، بیان و منطق را در مدت سه سال از محفل درسی استادان وقت، از جمله آیت الله میرزا صادق آقا مجتهد و آقا جمال شیروانی، فراگرفت. وی در هفده سالگی، در دروس فقه و اصول حاضر گردید و فراگرفت. در این دوران قطعه‌های منظومی را در فنون مختلف فقه، اصول، کلام و ادبیات، به زبان های ترکی، عربی و فارسی سرود که یادگار دوران تحصیل اوست.
هجرت به نجف:
زنوزی، در پنجم رجب ۱۳۱۸ ق. به قصد تکمیل تحصیلات، رهسپار عتبات عالیات گردید و در حوزه علمیه نجف در جلسات درسی برخی از عالمان معروف شرکت نمود، از جمله:
- سید محمدکاظم یزدی (۱۳۳۷-۱۲۴۸ ق)؛
- ملا محمدکاظم خراسانی (۱۳۲۹-۱۲۵۵ ق)؛
- ملا فتح الله شریعت اصفهانی (۱۳۳۹-۱۲۶۶ ق)؛
- شیخ محمدفاضل شربیانی (۱۳۲۲-۱۲۴۸ ق)؛
- حاج آقا رضا همدانی (متوفای ۱۳۲۲ ق)؛
- آقا شیخ محمدباقر اصطهباناتی (م ۱۳۲۶ ق)؛ (ایشان استاد علوم هیئت و معقول آیت الله زنوزی بود)؛
- حکیم میرزا عبدالحسین فیلسوف الدوله (۱۳۶۰-۱۲۷۷ ق)؛ وی برادر بزرگتر میرزا رضی زنوزی و طبیبی ماهر و حکیمی وارسته بود. آیت الله حاج میرزا رضی، طب قدیم را از محضر وی استفاده نمود.
مشایخ:
میرزا رضی در کنار بارگاه علوی، موفق به دریافت اجازات اجتهادی و روایتی از آیات بزرگوار: سید محمدکاظم یزدی، ملامحمد کاظم خراسانی و ملا فتح الله شیخ الشریعه گردید.
تدریس و شاگردان
میرزا رضی زنوزی در حوزه نجف، در مدرسه هندی، تدریس خارج فقه و اصول را آغاز نمود که عده‌ای از فضلا در آن جلسات شرکت می کردند. وی همچنین بعد از بازگشت به ایران، در شهرهای تبریز، قم و مشهد، به تدریس علوم اسلامی در سطوح عالی پرداخت که نتیجه آن تربیت و پرورش ده ها فقیه و مجتهد است. از جمله دانشورانی که در این شهرها از محضر وی استفاده نمودند عبارتند از:
- حاج میرزا علی غروی علیاری (۱۴۱۷-۱۳۱۹ ق)؛
- میرزا علی آقا زنوزی (متوفای ۱۳۶۰ ق)، پسر بزرگوارش؛
- حاج میرزا محمدعلی باغمیشه‌ای (۱۴۰۴-۱۳۳۴ ق)؛
- حاج میرزا جعفر اشراقی (۱۴۲۱-۱۳۳۴ ق)؛
- میرزا علی احمدی میانجی (۱۳۷۹-۱۳۰۵ ش)؛
- میرزا محسن کوچه باغی (۱۳۴۵-۱۴۳۲ ق).
برخی از فضلا و دانشمندان همچون: میرزا محسن کوچه باغی، حاج شیخ محمد شریف رازی و آیت الله سید مصطفی صفایی خوانساری، نیز از آیت الله میرزا رضی اجازه روایت دریافت کرده‌اند.
آثار و تألیفات
توفیق حضرت باری تعالی و عشق و علاقه به تألیف و تصنیف و تحشیه، موجب شد که از آن عالم برزگوار آثار گران قدری به یادگار بماند. آثار این عالم فرزانه عبارتند از:
- ۱- کتاب قضا و شهادات؛
- ۲- تقریرات درس اصول آیت الله ملا محمدکاظم خراسانی؛
- ۳- تعلیقه بر کفایة الاصول؛
- ۴- کتاب طهارت؛
- ۵- کتاب خیارات؛
- ۷- رساله‌ای در اثبات توحید؛
- ۸- رساله‌ای در صفات ثبوتیه و سلبیه؛
- ۹- فلاح العامل؛ این کتاب رساله عملیه وی بوده و بارها به چاپ رسیده است؛
- ۱۰- حاشیه بر نجاة العباد؛
- ۱۱- حاشیه بر وسیلة النجاة؛
- ۱۲- حاشیه بر عروة الوثقی؛
- ۱۳- حاشیه بر رساله عملیه مرحوم کلباسی؛
- ۱۴- حاشیه بر منتخب الرسائل؛
- ۱۵- حاشیه بر مجمع المسائل؛
- ۱۶- رساله‌ای در کنی و القاب.
فعالیت‌های اجتماعی
میرزا رضی زنوزی پس از ۲۷ سال اقامت در نجف، با آغاز جنگ جهانی اول، در سال ۱۳۳۵ ق. به تبریز بازگشت. اما علاقه و اشتیاق وی به عتبات عالیات، او را واداشت تا پس از سه سال اقامت در تبریز، در سال ۱۳۳۸ ق. دوباره به نجف بازگردد و مشغول تدریس و تحقیق شود.
وی در نتیجه ضعف جسمی و نابسامانی هایی که در اثر جنگ جهانی اول متوجه کشور عراق گشته بود، نجف را به قصد ایران ترک نمود و تا آخر عمر در ایران، ماندگار شد. مورخ شهیر حوزه شیخ محمد شریف رازی می گوید: «... معظم له مکرراً به قم و مشهد مقدس به قصد اقامت عزیمت نموده و در هر یکی از این مشاهد مشرفه کمال توقیر و احترام گردیده و بالخصوص در مشهد مقدس، از طرف اعلام آنجا و مرحوم آیت الله حاج آقا حسین قمی و مرحوم آیت الله آشتیانی ترغیب و اصرار اکیدی در توقف آن عتبه مقدس گردیده‌اند. حضرت معظم له شانزده سال فی الجمله به طور غیرمنظم در قم توقف فرموده و عده کثیری از فضلای حوزه قم از مباحثات و محضر درس خارج فقه و اصول ایشان استفاده نموده‌اند».
آیت الله زنوزی پس از مسافرت هایی مکرر به شهرهای قم و مشهد، در حدود سال ۱۳۷۰ ق. به زادگاه خود بازگشت و مرجعیت امور دینی آن جا را برعهده گرفت. صاحب کتاب آثار الحجة در این زمینه می نویسد: «در این اواخر، قم را ترک و برای زعامت و پیشوایی مردم تبریز مهاجرت به آن سامان نموده... اهالی آذربایجان عموماً در مراجعات دینی متکی به ایشان و مجلس درس و افتای معظم له در تبریز دائر است».
این فقیه وارسته در تبریز با عده‌ای از مدرسین بزرگ و عالمان سرشناس از جمله: سید محمد مولانا (۱۳۶۳-۱۲۴۹ ق)، سید ابوالحسن انگجی (۱۳۵۷-۱۲۸۲)، سید ابراهیم دروازه ای (۱۳۸۱-۱۳۱۳ ق) هم عصر بود و هر کدام در سامان دهی حوزه های علمیه و پیشبرد اهداف عالیه اسلام تلاش می کردند.
وفات
مرحوم میرزا رضی زنوزی، پس از هشتاد سال عمر بابرکت، در ۱۶ ربیع الاول ۱۳۷۴ ق. ندای حق را لبیک گفت و به دیار باقی شتافت. پیکر مطهرش با تجلیل فراوان تشییع گردید و بنا به وصیتش به شهر مقدس قم انتقال یافت و در جوار مرقد ملکوتی حضرت معصومه سلام الله علیها در مسجد بالاسر مدفون شد.
منابع
- محمد الوان‌ساز خویی، ستارگان حرم، جلد ۱۷، صفحه ۳۱-۴۱.